“Durf als gemeenten samen te zeggen: wij willen het anders voor onze jeugd”

Overprofessionalisering en een gebrek aan normalisering, maar ook een hoog verloop onder professionals en een geïndividualiseerde samenleving. Het zijn volgens wethouder Mathil Sanders belangrijke fenomenen die op elkaar ingrijpen en die de zorg voor onze (kwetsbare) jeugd niet ten goede komen. “Het gaat vaak goed met een kind als het aandacht krijgt, gezien en gehoord wordt. Meer zorg is lang niet altijd de oplossing.” 

‘Overspoeld’ door jeugdzorg

In haar werkkamer op het gemeentehuis vertelt Sanders bevlogen hoe ze, na een loopbaan als wijkverpleegkundige, er tweeënhalf jaar geleden voor koos haar kennis en ervaring in te zetten als wethouder Sociaal Domein bij de gemeente Geldrop-Mierlo. “Ik had een sterke drive om het thema ouderenzorg en wonen op te pakken, want vanuit de praktijk heb ik van dichtbij meegemaakt dat we soms onnatuurlijke dingen doen met mensen. Als van een echtpaar iemand dementie krijgt en verhuist naar een woonzorgvoorziening, kan de partner niet mee. Die blijft dus achter. Dat vind ik schrijnend. Toen ik wethouder werd had ik een duidelijke visie op het verbeteren van de ouderenzorg, maar ik werd overspoeld door de jeugdzorg, want ook daar is de nood hoog. Ik schrik ervan dat nu 1 op de 8 jongeren een zorgvraag heeft, terwijl dat twintig jaar geleden nog 1 op de 27 was.”  

Sanders is kartrekkend wethouder Jeugd bij ‘Een 10 voor de Jeugd’, de jeugdregio voor Helmond, Veldhoven, de Peelgemeenten en de Dommelvallei-plus. In Peelgemeente Asten is in oktober de eerste Mockingbird constellatie van Combinatie Jeugdzorg gelanceerd. Wiel Janssen is projectleider pleegzorg bij het samenwerkingsverband ‘21 voor de jeugd’, waarin twee jeugdregio’s in Zuid-Oost Brabant samenwerken met de aanbieders van pleegzorg. In deze rol was hij de afgelopen jaren betrokken bij verschillende innovaties in de pleegzorg,  

Knelpunten in pleegzorg

“Een aantal dingen gaan niet goed in pleegzorg, en dat is een bekend en landelijk probleem”, begint Janssen. “De afgelopen jaren stopten meer pleegouders dan erbij kwamen. Van sommige nieuwe pleegouders heb ik gehoord dat ze het idee hadden een toelatingsexamen te moeten doen, het wordt nogal bureaucratisch aangepakt met veel aandacht voor het beheersen van risico’s. Wanneer het wat minder gaat in een pleeggezin, voelen pleegouders zich soms klemgezet tussen instanties. Of juist niet gehoord, doordat instanties óver hen beslissen en niet mét hen.” Ook wijst hij erop dat het voor kinderen vaak niet werkt als een pleegzorgbegeleider een paar keer per jaar langskomt om te kijken of het goed gaat. “Er is vaak te weinig tijd voor het delen van persoonlijke vragen en behoeftes van pleegouders en pleegkinderen.” 

Er is vaak te weinig tijd voor het delen van persoonlijke vragen en behoeftes van pleegouders en pleegkinderen.

“Het helpt dan ook niet als een kind weer een andere hulpverlener te zien krijgt, doordat het verloop onder professionals zo hoog is”, vult Sanders aan. Als er problemen zijn worden er vaak extra professionals bij betrokken, weet Janssen, die al tientallen jaren werkzaam is in de jeugdzorg. “Ondanks deze inspanningen, de neiging tot overprofessionalisering zoals ik het zie, lukt het niet om pleegouders het gevoel te geven dat ze voldoende ondersteund worden”, legt hij uit.  

Van individualisme naar aandacht voor elkaar

Wat volgens de wethouder ook meespeelt is dat de samenleving behoorlijk individualistisch is. “Enerzijds zit er nog best veel schaamte rondom het opvoeden van kinderen, zeker als het wat minder gaat”, vertelt ze. “En anderzijds zijn we het niet meer zo gewend om elkaar op te zoeken en laagdrempelig voor elkaar te zorgen. Laten we eens beginnen met het idee los te laten dat je als ouder of pleegouder alles perfect moet doen.” 

Volgens Sanders en Janssen is het bevorderen van informele steun het antwoord op deze uitdagingen. Succesvolle informele steun leunt volgens hen op drie pijlers: een gedeelde leefwereld, ontmoeting vanuit gelijkwaardigheid en de wil om te luisteren, en het vertrouwen. Sanders: “Dit werkt normaliserend, in de zin dat opvoeden een taak van een gemeenschap wordt doordat mensen elkaar weer weten te vinden. Precies de aandacht voor elkaar waar Mockingbird op is gestoeld.” 

Wat is Mockingbird?

Mockingbird is een nieuwe manier van pleegzorg organiseren. Zes tot tien pleeggezinnen die bij elkaar in de buurt wonen zijn met elkaar verbonden in een netwerk, ook wel constellatie genoemd. Centraal staan de hubhome pleegouders: ervaren (voormalig) pleegouders die de spil vormen van de constellatie. Bij hen thuis kunnen pleegouders elkaar ontmoeten, de kinderen met elkaar spelen, of juist even tot rust komen door geplande of ongeplande logeermomenten. De mentale en praktische steun die de hubhome pleegouders aan de andere pleeggezinnen bieden, is vergelijkbaar met die van een betrokken opa/oma of oom/tante. Door onderlinge verbinding staan pleeggezinnen sterker en kunnen zij een stabiel thuis bieden aan de kinderen.

Jeugdregio kiest voor Mockingbird

De wethouder vertelt waarom de jeugdregio ervoor heeft gekozen om met Mockingbird te werken: “Vanwege de slinkende budgetten voor jeugdzorg moeten we er alles aan doen om te voorkomen dat kinderen in de intramurale zorg terecht komen. Daarin speelt ook mee dat de gesloten jeugdzorg wordt afgebouwd. Dit betekent dat pleeggezinnen in toenemende mate onmisbaar zijn voor kinderen die tijdelijk niet bij hun ouders kunnen wonen. Ze hebben een belangrijke preventieve functie om plaatsing in een 24-uurs opvang te voorkomen. Het is daarom belangrijk om pleeggezinnen te koesteren en ze te ondersteunen op de manier waar zij behoefte aan hebben. Dit is waar Mockingbird in voorziet door pleeggezinnen met elkaar te verbinden. Op de kinderen heeft het bovendien een normaliserende werking, doordat ze zo thuis mogelijk opgroeien en het gevoel krijgen dat ze er mogen zijn.” 

We moeten er alles aan doen om te voorkomen dat kinderen in de intramurale zorg terecht komen.

Zo thuis mogelijk opgroeien betekent ook dat bijvoorbeeld een broertje en zusje makkelijker binnen dezelfde constellatie kunnen worden ondergebracht, zodat het contact tussen de kinderen intact blijft. Sanders en Janssen juichen deze mogelijkheden van Mockingbird van harte toe. “Broertjes en zusjes bij uithuisplaatsing uit elkaar halen is niet iets normaals, maar helaas gebeurt het meestal wel in het huidige systeem”, aldus Sanders.  

Pleegzorg transformeren

Sanders en Janssen zien Mockingbird graag de nieuwe standaard in pleegzorg worden. “Daarvoor is visie en commitment nodigt”, stelt Janssen. “Pleegzorgaanbieders moeten het niet als ‘kers op de taart’ zien, maar als een hefboom om pleegzorg te baseren op het principe ‘pleegouders helpen elkaar’. Wanneer informele steun voorop staat, krijgen professionals een meer faciliterende rol.”  

“Als het om preventie gaat,” vult Sanders aan, “lopen de kosten altijd vooruit op de baten. Zeker in de huidige tijd, en met de bezuinigingen van het huidige kabinet op jeugd en preventie, is dat een financiële uitdaging voor gemeenten. Maar we weten ook dat het systeem piep en kraakt en dat als we meer van hetzelfde doen, het niet werkt. Zorgaanbieders kunnen het lastig vinden om zichzelf uit dat systeem te trekken, dus daarin zie ik een belangrijke rol weggelegd voor ons als gemeenten.”   

Janssen is het eens met de wethouder. “Het vertrekpunt is het besef van de tekortkomingen, waar ouders en kinderen nu op vastlopen. Je wil het dus anders doen, je wil minder breakdowns want dat zijn er nog steeds veel te veel. Meer van hetzelfde werkt inderdaad niet.” Hij benadrukt dat pleegzorgorganisaties en gemeenten met elkaar een visie moeten ontwikkelen op hoe het wel moet. “En durven kiezen voor een nieuwe werkwijze – Mockingbird – die op allerlei vlakken laat zien hoe het wel goed kan werken. Pleegouders en ook professionals zijn enthousiast; er is vrijwel niemand die niet enthousiast is over de werking ervan.”  

In onze regio hebben we een hele sterke samenwerking tussen gemeenten en zorgaanbieders.

Visie en een lange adem

Volgens Janssen en Sanders is het belangrijk dat pleegzorg volgens Mockingbird uiteindelijk niet duurder is dan gewone pleegzorg. Sanders: “In onze regio hebben we bovendien een hele sterke samenwerking tussen gemeenten en zorgaanbieders, om innovatieve projecten goed van de grond te krijgen. Ook dat is een van de sleutelfactoren voor succes. En samen zeggen: wij willen het anders voor onze jongeren.”  

Die ambitie om pleegzorg, of zelfs jeugdzorg, te transformeren is er een van een lange adem, erkennen beiden. “Maar inhoud, een goed verhaal, komt eerst. Financiën volgen daarna. Ik weet zeker dat veel wethouders Sociaal Domein dit ook durven te zeggen”, besluit Sanders. “Want Mockingbird is een goed verhaal, het draagt bij aan normalisering voor kinderen en vermindert de instroom in de intramurale jeugdzorg. Daar profiteren onze jongeren van, en op en duur loont het ook voor ons als gemeenten.” 

Werk je bij een gemeente op het thema jeugd, of ben je werkzaam bij een pleegzorgorganisatie? Meld je aan voor een online Mockingbird Meetup en stel al je vragen over de werkwijze.